Van het voortgezet speciaal onderwijs naar het hoger onderwijs is voor veel leerlingen met een beperking een kolossale stap, met veel studie-uitval als gevolg. Safe & Brave Spaces zijn leeromgevingen waar leerlingen oefenen om zich uit te spreken en hulp te vragen, zodat zij met meer zelfvertrouwen starten in het hoger onderwijs.

Hogeschool Rotterdam en Mytylschool De Brug hebben een gezamenlijk experiment uitgevoerd rondom Safe & Brave Spaces in het voortgezet speciaal onderwijs (vso). Dit experiment deden zij in het kader van de Werkplaats Aansluiting vo-ho.

Milly Kock is stafmedewerker diversiteit en inclusie, onderwijskundige en onderzoeker bij Hogeschool Rotterdam. Sonja Cordemans is ondersteuningscoördinator bij Mytylschool De Brug, een school voor voortgezet speciaal onderwijs voor vmbo- en havo-leerlingen met een beperking. Sonja is ook decaan en verantwoordelijk voor de overdracht van leerlingen naar het mbo en hbo.

Wat was de aanleiding voor dit experiment?
Sonja: "We kregen de uitnodiging om een voorstel te doen om samen te werken op het thema Diversiteit en Inclusie. Leerlingen en studenten met een beperking worden vaak vergeten bij dit thema, dus ik vond het interessant om dit thema uit te werken. Een van mijn taken is om onze oud-leerlingen te volgen, want het is niet de bedoeling dat ze na een half jaar al vastlopen. Toch vallen oud-leerlingen van het vso vaker uit in het hoger onderwijs dan andere leerlingen.”

Jullie experiment gaat over Safe & Brave Spaces. Wat houdt dat in?
Milly: “Een Safe Space is een leeromgeving waar leerlingen zichzelf kunnen zijn, zonder vrees voor uitsluiting, discriminatie of negatieve reacties. Een Brave Space stimuleert leerlingen om uitdagende gesprekken te voeren, verschillen in meningen te respecteren en van elkaar te leren. De deelnemers zijn niet bang om moeilijke thema’s bespreekbaar te maken, ook al is het ongemakkelijk.”

Welke rol speelt dit experiment bij een betere overgang van voortgezet naar hoger onderwijs?
Sonja: "Onze leerlingen willen zich niet te veeleisend opstellen. Toch moeten ze om extra ondersteuning durven vragen en ruimte innemen, omdat ze gelijkwaardig zijn.

Voor dit experiment hebben we allereerst oud-leerlingen op school uitgenodigd, die studeren op Hogeschool Rotterdam. Ook hun ouders waren erbij. Onze leerlingen hebben met hen geluncht en de overgang naar het hoger onderwijs besproken. Het is goed om rolmodellen te zien, want dat geeft vertrouwen. Leuk om te zien dat onze leerlingen er echt iets aan hadden.”

Wat waren jullie ervaringen tijdens het experiment?
Sonja: "We liepen aan tegen omstandigheden waar we in het vso regelmatig mee te maken hebben, namelijk ziekte en uitval. Uiteindelijk heb ik het experiment met één andere docent gedaan; dat was prima. Ook werden enkele leerlingen erg ziek. Jammer, want deze lessen zijn heel moeilijk in te halen. Deze omstandigheden liggen buiten onze invloedssfeer, maar daar moeten we in het vso wel rekening mee houden.”

Milly: "Alleen al het voeren van gesprekken over veiligheid had een merkbare invloed op de leerlingen. Ze voelden zich thuis in de klas en in de groep om zichzelf te kunnen zijn en voelen zich hierdoor gesteund. Dat helpt leerlingen om meer in zichzelf te geloven en hun eigen stem te vinden.

Brave Spaces zijn daarnaast essentieel voor het ontwikkelen van academische vaardigheden zoals kritisch reflecteren en moeilijke gesprekken voeren. De kringgesprekken hielpen om de gesprekken veilig te voeren en om uitdagende en moedige onderwerpen aan de orde te laten komen.”

Een van de onderdelen van het experiment was dat jullie de leerlingen uit hun comfortzone lieten stappen. Hoe verliep dat?
Sonja: “Onze leerlingen gingen kennismaken met het onderwijs bij Hogeschool Rotterdam. Dat is voor hen heel spannend, want ze verwachten dat mensen denigrerend denken over mensen met een beperking. Een paar keer rondlopen op de Hogeschool en met studenten praten, dat maakt het al makkelijker om je weg te vinden. Ze kunnen het voor zich zien dat ze daar echt gaan studeren.”

Milly: “Een van de leerlingen zei dat mensen vaak denken dat ze minder capabel zijn. Dat raakte me. Het had hem heel goed gedaan om met hbo-studenten te spreken die normaal tegen hem deden.”

Wat zijn jullie aanbevelingen?
Sonja: "We zijn goed op weg naar een betere aansluiting, maar er is nog heel veel te doen. Dat vraagt om meer verantwoordelijkheid bij hbo’s, want zij hebben de plicht om voor elke student te zorgen. Een student met een rolstoel is nog tamelijk eenvoudig; dat is een zichtbare beperking. Het gaat ook om studenten met extreme vermoeidheid of een chronische ziekte.

Onze leerlingen hebben meer introductie- en kennismakingsactiviteiten nodig, zodat de overgang naar het hoger onderwijs minder overweldigend is. Het helpt al als ze weten waar de lift en de aangepaste toiletten zijn, als ze een gesprek hebben gevoerd met de mentor en aan een peercoach gekoppeld worden. Het zou geweldig zijn als er een doorstroomcoach komt, die alles weet over ondersteuning en aanpassingen. Deze coach kan aankomende studenten begeleiden bij de overstap naar het hoger onderwijs."

Is dit concept breder toepasbaar in het onderwijs?
Milly: "Jazeker, dit concept kan over allerlei onderwerpen gaan en maakt studenten zichtbaar en meer zeker van zichzelf. Je hoeft het ook geen Safe & Brave Spaces te noemen; het gaat om het creëren van een veilige omgeving. Het is niet speciaal bedoeld voor vso-leerlingen, maar het kan voor allerlei leerlingen en studenten toepasbaar zijn. Het ging nu over uitdagingen in de aansluiting, maar allerlei onderwerpen zijn mogelijk.

Doe dat wel op een methodische manier, zodat het ingebed wordt in het onderwijs. Begin in de veilige omgeving van de eigen school en ga samen het gesprek aan. Haal leerlingen uit hun comfortzone, zodat ze meer vertrouwen krijgen in zichzelf, hun eigen stem vinden en anderen niet beoordelen."

Meer informatie
Zie de infograhic van het experiment waarin de genomen stappen, kenmerken van Safe en Braves spaces, de resultaten en conclusie worden gedeeld.