Dagelijkse succesjes en nieuwsgierigheid als de motor om iets nieuws te leren: met breinkennis wordt studeren makkelijker en leuker. Onderzoeker en kerndocent George Hlavacs van Hogeschool Rotterdam ontwikkelde voor het samenwerkingsverband vo-ho een kaartenset met 22 fundamentele inzichten over succesvol studeren in het hoger onderwijs.

Hoe ontstond dit idee voor deze kaartenset?

"Als onderzoeker en docent bij Industrieel Product Ontwerpen ben ik gefascineerd door neuropsychologie. Die kennis pas ik toe in mijn lessen over studievaardigheden. Ik zag bij veel studenten dat ze moeite hadden om zichzelf aan het werk te zetten. Waarom lukt het sommige studenten wel om gemotiveerd te blijven en anderen niet? Waarom kunnen we urenlang opgaan in een spel of hobby, maar voelt studeren als een opgave?

Een van de krachtigste motoren voor leren is nieuwsgierigheid. Hoe kun je die prikkelen en zo het leerproces bevorderen? Die vraag houdt me al jaren bezig.”

Wat gaat er dan mis als je kijkt naar het brein?

“Ons brein functioneert nog steeds zoals in de tijd van jagers en verzamelaars. Het is gericht op snelle beslissingen en directe beloningen. Onze voorouders moesten razendsnel inschatten of iets de moeite waard was: gaan we achter dat hertje aan of wachten we op een makkelijkere prooi? 

Ons brein doet graag aan energiebesparing en kiest instinctief voor het laatste. De keuze voor de snelste en meest zekere beloning is belangrijk voor onze overleving. Wat wij als uitstelgedrag bestempelen, is dus eigenlijk een onbewust beschermingsmechanisme.”

Wat betekent dit voor studenten?

"Veel studenten denken dat ze een motivatieprobleem hebben, maar dat is vaak helemaal niet zo. Hun brein zoekt gewoon naar directe successen. Studeren is een langdurig proces met onzekerheden en weinig directe beloningen. Onze hersenen zijn niet geprogrammeerd om te werken aan een diploma dat pas over een paar jaar wordt behaald.

Je kunt wel iets doen om die programmering te omzeilen. Breek het studeren op in kleine, behapbare stukjes. Wanneer een taak klein en overzichtelijk is, denkt je brein: 'Dit kan ik makkelijk doen.' Dat geeft een gevoel van vooruitgang en stimuleert om door te gaan.”

Hoe kun je deze breinkennis nog meer gebruiken?

“Beter weten hoe het brein werkt, helpt al enorm. Ik houd zelf van freediving, waarbij ik zonder apparatuur tot dertig meter diep duik. Normaal gesproken zou je in paniek raken. Maar door technieken te gebruiken om kalm te blijven, kun je toch op grote diepte zwemen. Door die grote rust gebruik je namelijk heel weinig zuurstof. 

Dit geldt ook voor studeren: als je begrijpt hoe je brein werkt, kun je er op een slimme manier mee omgaan. Raak je bijvoorbeeld snel afgeleid? In plaats van jezelf te veroordelen voor een gebrek aan discipline, kun je leren je aandacht rustig terug te brengen naar de taak waar je mee bezig bent. Hoe vaker je dit doet, hoe beter je het herkent en kunt sturen.”

Wat kunnen docenten doen om studeren makkelijker te maken?

"Het brein is dol op ontdekkingen en nieuwe inzichten. Wanneer een student iets nieuws leert en het meteen kan toepassen, krijgt het brein direct een beloningssignaal in de vorm van dopamine. 

Daarom werken dialogen en verhalen zo goed. Begin een technische les bijvoorbeeld met een verhaal over de eerste motoren. Als je de evolutie van een vijfcilindermotor uitlegt door te starten bij de allereerste simpele motor, trek je de student het verhaal in. Dit maakt leren niet alleen makkelijker, maar ook interessanter."

Jullie hebben de kaarten getest samen met studenten? Wat waren hun reacties?

“Docenten hebben de neiging om veel informatie en werkmethodes aan te bieden. Ze laten studenten helemaal zelfstandig met hun opdrachten aan de slag gaan. Maar te veel keuzes maken studenten onzeker. Dat is echt een blokkade voor het brein.

Dat is dan ook wat studenten bij het testen van de kaartenset aan ons teruggaven: help me alsjeblieft met keuzes. Het is fijn om een beetje uitgedaagd te worden, maar het aantal keuzes moet niet te groot zijn. 

Help studenten dus om het behapbaar te maken, zodat ze niet vastlopen. Het is vaak beter om een eenvoudig gekozen pad goed te doorlopen dan te blijven steken in eindeloze afwegingen.”

Welke tips heb je nog meer voor het onderwijs?

"Studeren zou helemaal moeten draaien om dagelijkse vooruitgang en kleine successen. Als je elke dag het gevoel hebt dat je iets bereikt hebt, blijf je gemotiveerd. Wat mij betreft moeten we daarom helemaal af van het toetsen en beoordelen van studenten. Werk liever met het ‘succes van de dag’ en laat studenten zoveel mogelijk vooruitgang ervaren.”

Hoe werkt de kaartenset precies?

"Je kunt de kaarten op verschillende manieren gebruiken. Studenten kunnen in groepen werken en samen vragen beantwoorden, waarna ze de tips op de achterkant van de kaart lezen en hun inzichten aanvullen. Individueel kunnen studenten kaarten meenemen om thuis toe te passen. Docenten kunnen de kaarten in hun lessen integreren en studenten helpen om de principes in praktijk te brengen."

Kun je een voorbeeld geven van een kaart?

"In het hoger onderwijs moet je zelfstandig werken en kritisch nadenken. Docenten geven minder instructies, maar je studiesucces hangt af van hoe je met deze onzekerheid omgaat. Een kaart helpt studenten te bedenken welke stappen ze kunnen zetten om onduidelijkheden in hun opdracht te verhelderen.

Leren gaat niet alleen over kennis opnemen, maar vooral over nieuwsgierig blijven. Hoe meer je begrijpt over hoe je brein werkt, hoe beter je ermee kunt samenwerken en hoe makkelijker studeren wordt."

De kaartenset ’22 fundamentele inzichten over succesvol studeren in het hoger onderwijs’ is hier te downloaden. Deze is ook als gedrukt pakket beschikbaar. De neurowetenschappelijke inzichten van George Hlavacs zijn ook hier te lezen: https://humanmindinstitute.org/