Geef studenten de eerste maanden taalondersteuning die hen stimuleert. Cruciaal voor hun studiesucces, zegt Jacqueline van Kruiningen, lector Taalbewust hoger onderwijs aan de Hogeschool Rotterdam. “Daarmee voorkomen we dat taal een veelkoppig monster wordt.”

Je lectoraat heet Taalbewust Hoger Onderwijs. Wat houdt dat in?
“Mijn voornaamste taak is bewustwording creëren bij opleidingsteams in het hoger onderwijs over het belang van taalvaardigheid en de doorontwikkeling daarvan. Docenten in het hoger onderwijs zijn niet altijd voorbereid op hun rol hierin. Taalontwikkeling, dat is toch iets voor het voortgezet onderwijs? Dáár moeten studenten toch leren om verzorgde taal te gebruiken?
Dat klopt, maar de taalontwikkeling moet doorgaan in het hoger onderwijs. Al was het maar omdat de schooltaal in het hbo anders is dan in het voortgezet onderwijs. We werken aan meer bewustzijn dat het hoger onderwijs daarin zelf een actieve rol te vervullen heeft. Met de expertisekring van het lectoraat werken we daarom aan praktijkgericht onderwijsonderzoek en aan professionalisering op dit thema.”

Wat heeft jouw voorkeur: speciale taal- en communicatiedocenten of taalontwikkelend onderwijs door vakdocenten?
“Ik denk aan een combinatie van beide. We zien steeds meer taalrijk onderwijs, waarbij taal geïntegreerd wordt in het vakonderwijs. Heel goed, want studenten leren taal pas echt goed gebruiken als het verweven is met hun vakgebied. Dit verandert de rol van taaldocenten. Zij kunnen taaltrainingen aanbieden, maar dan wel zo veel mogelijk geïntegreerd in de opleiding. Of ze zijn actief als taalcoach, of taalonderwijsadviseur, die meedenkt over de plaats van taal in het onderwijsprogramma.”

Wat vraagt taalbewust leren van vakdocenten?
“Gelukkig begrijpen veel docenten wel dat de taalontwikkeling niet stopt als leerlingen hun eindexamen hebben afgerond. Maar hoe stimuleer je dan die verdere taalontwikkeling in het hbo, met een vaak al overvol takenpakket en een vol onderwijsprogramma?
Toch kunnen docenten dat met tamelijk eenvoudige aanpassingen doen in hun bestaande lessen, zonder dat er iets extra’s bovenop komt. Ga bijvoorbeeld met studenten in gesprek over de geleerde stof en licht enkele specifieke woorden expliciet uit. Vraag aan studenten: kennen jullie deze woorden wel? Of ondersteun ze bij complexe leestaken; bespreek leesstrategieën.”

Wat nog meer?
“Denk ook aan feedback op schriftelijk werk. Docenten zijn vaak geneigd om een tekst te gaan corrigeren. Dan is de tekst wel verbeterd, maar de student heeft niet per se iets geleerd. Wij stimuleren ze om ontwikkelingsgerichte feedback te geven. Neem wat afstand van dat correctiewerk; het kan ook op een andere manier.”

Aan welke taalondersteuning hebben studenten vooral behoefte?
“Studenten die uitvallen noemen vaak schrijfvaardigheid als een belangrijk struikelblok. Hoe schrijf je een effectieve, samenhangende tekst? Kennis van verschillende tekstgenres die relevant zijn op de hogeschool en in het toekomstige beroep is daarbij van groot belang. Voor iedere doelgroep heb je een andere benadering nodig in je schrijfwerk. Daar kunnen docenten ook in hun vakonderwijs aandacht aan besteden, in hun opdrachtinstructies, en ook weer in hun feedback.”

Wat betekent aandacht voor taal voor studiesucces?
“Studenten die beter scoren op taal, onder andere op woordenschat, op leesaanpak en op schrijfvaardigheid, halen hogere cijfers. Taalvaardigheid is een voorwaarde voor studiesucces. Om studie-uitval te voorkomen is vooral in de eerste maanden in het hoger onderwijs goede ondersteuning enorm belangrijk.
Veel opleidingen nemen daarom in de eerste week van de studie een taaltoets af. Ik ben daar niet zo blij mee. Als studenten hierop slecht scoren, worden ze meteen weggezet als niet-taalvaardig. Niet erg motiverend als je net nieuw bent in het hoger onderwijs en je het studeren best ingewikkeld vindt. En we weten dat juist motivatie erg bepalend is voor studiesucces.”

Wat zie je liever?
“Aandacht voor taal kan je ook op een andere manier invullen. Zorg ervoor dat studenten zich die eerste periode vooral thuis gaan voelen op school. Taal speelt daar een belangrijke rol in. Onze hogeschool voert op dit moment het project ‘100 dagen thuiskomen in taal’ uit. Zo kunnen we voorkomen dat taal dat veelkoppig monster wordt waar studenten van schrikken. En een eventuele toets kan je ook later afnemen. Dan kun je die toets vooral richten op het signaleren van ontwikkelpunten waar een de student gericht mee aan de slag kan. Met ondersteuning in een taalrijke leeromgeving.
Denk met je opleidingsteam goed na over hoe je de aandacht voor taal op een constructieve manier inbouwt in het opleidingsprogramma, vanaf dat eerste studiejaar tot en met het afstuderen.”

Wat drijft jou in dit onderwerp?
“Voor mij gaat het juist om die goede aansluiting. Mijn thuistaal is Nederlands, maar mijn start in het hoger onderwijs vanuit Zeeuws-Vlaanderen naar de grote stad herinner ik me als een grote en spannende stap. Dat geldt voor de meeste studenten en nog meer voor studenten voor wie de thuistaal niet het Nederlands is.
Wat mij verder drijft is die bewustmaking van docenten en docententeams: dat taal in het hele curriculum zit, dat taal en leren met elkaar verbonden zijn, en dat taal essentieel is in het beroep van iedere hbo-professional. Ik vind het mooi als ik zie dat die kwartjes vallen bij docenten. Ons onderzoek, dat we samen met docenten uitvoeren, kan daaraan bijdragen.”

Wat kunnen docenten in het voortgezet onderwijs doen om de overgang te vergemakkelijken?
“Zij kunnen expliciet aandacht besteden aan verschillende tekstsoorten, zoals onderzoeksverslagen of adviesrapporten. Ook kunnen zij benadrukken op welke manier het schrijven van bijvoorbeeld het profielwerkstuk een goede voorbereiding is op hun vervolgstudie in het hoger onderwijs. Expliciet maken, dat is enorm belangrijk.
Daarnaast dienen docenten uit het voortgezet en hoger onderwijs meer met elkaar in contact te komen. Zij zijn zich lang niet altijd bewust wat in de verschillende onderwijsdomeinen wordt gevraagd op het gebied van taal, en weten dan ook niet hoe zij daarop goed kunnen aansluiten. Het samenwerkingsverband vo-ho speelt daarin een prachtige rol. Dat levert echt eye openers op.”

Meer informatie

Docentenhandleiding Profielwerkstuk

Publicatie: Vo-hbo: dat is andere taal

Publicatie: Mbo-hbo: dat is andere taal

Bezoek de HSN Onderwijsconferentie Nederlands 2023 op 17 en 18 november bij Hogeschool Rotterdam