Hoe breng je als docent je vak beter over? Kenneth van der Veere, docent op Wolfert Tweetalig, had behoefte aan kennisclips over zelfregulerend leren en andere thema’s om collega’s te inspireren. Dat leidde tot een intensieve samenwerking met de lectoren Patrick Sins en Jeroen S. Rozendaal van Hogeschool Rotterdam. De eerste vier kennisclips komen binnenkort beschikbaar.

Twee jaar lang werkten ontwerpteams van diverse scholen in de regio Rotterdam aan praktische tools die leraren helpen bij het ontwerpen van hun lessen. Dit gebeurde onder de vlag van het MOZAIC-consortium, dat zich richt op het bevorderen van zelfregulerend leren in de klas. Leraren uit het basis- en voortgezet onderwijs werkten daarbij onderzoekend samen, ondersteund door teacher leaders uit hun eigen team. 

MOZAIC staat voor MOtivatie (de motor van zelfregulerend leren), Zelfreguleren leren (de kern), ACtiverende didactiek (gericht op het activeren van leerlingen) en InteraCtie (tussen leraren en leerlingen en tussen praktijk en wetenschap). De focus ligt op het versterken van de praktijk door het ontwikkelen van toepasbare oplossingen.

Er zijn zeven clips gemaakt of in de maak over thema’s zoals samen onderzoekend werken, het ondersteunen van zelfregulerend leren, doelen stellen, werken met ChatGPT en het beantwoorden van toetsvragen. Deze clips zijn binnenkort te vinden op het platform van Vo-ho, de websites van de lectoraten en via de aangesloten scholen.

Kenneth van der Veere is aardrijkskundedocent op Wolfert Tweetalig en begeleidt als teacher leader een groep docenten die kennisclips ontwikkelt. Wat was voor hem de aanleiding om zich te verdiepen in zelfregulerend leren?

"Leerlingen zijn vaak eigenwijs in hun leerstrategieën," vertelt hij. “Sommige leerlingen markeerden vrijwel hun hele tekst in groen, geel en roze, totdat er nog maar een paar niet gemarkeerde woorden overbleven. Maar dat wilde niet zeggen dat ze de stof echt beheersten. Ze hadden bijvoorbeeld geen idee hoe ze zichzelf aardrijkskundige vragen kunnen stellen. Het gaat dan om vragen als: waar gebeurt iets, waarom gebeurt dat daar, waarom is dat daar wel en ergens anders niet? Ik vroeg me af hoe ik dit mijn leerlingen kon aanleren.”

Patrick Sins, lector Leren, herkent dit beeld direct: “Iedereen vindt het logisch dat scholieren moeten leren ‘leren’, maar in de praktijk gebeurt dat nauwelijks. Leraren in het middelbaar onderwijs blijven steken in goedbedoelde, maar weinig effectieve begeleidingsmethoden. Daardoor krijgen leerlingen niet de instructie die ze nodig hebben om strategieën voor zelfregulerend leren te ontwikkelen en te oefenen. In het hoger onderwijs merken we daar de gevolgen van en moeten we die schade herstellen.”

Hoe kwamen jullie op het idee om met kennisclips te werken?

Jeroen S. Rozendaal, lector Samen Onderzoekend Werken: “We wilden concreet aan de slag met werkvormen en voorbeelden. De clips bieden snelle, praktische handvatten hoe je samen met collega’s kunt werken aan het bevorderen van zelfregulerend leren van je leerlingen en hoe je daar op een laagdrempelige wijze onderzoek bij kan inzetten. Samen hebben we uitgezocht hoe we de inhoud informatief en bondig konden houden.”

Patrick vult aan: “Uit onderzoek weten we dat er waardevolle strategieën zijn die scholieren en studenten helpen om beter te leren leren, bijvoorbeeld door jezelf vragen te stellen. Leraren spelen hierin een sleutelrol. Maar hoe je dit concreet aanpakt met je leerlingen, dat blijkt voor leraren vaak lastig. Met onze kennisclips bieden we juist deze voorbeelden aan.”

Hoe hebben jullie de kennisclips opgebouwd?

Kenneth: “De leraren op onze school hebben onderzocht wat werkte voor hun beleefde probleem in de praktijk en hoe ze hier iets aan konden doen. Deze inzichten verwerkten we in scenario’s, waarmee we korte, duidelijke kennisclips hebben gemaakt. Collega’s kunnen hier zelfstandig mee aan de slag.”

Patrick: “We hebben afgesproken elke keer dezelfde structuur te gebruiken: Wat, Wanneer, Waarom en Hoe. We leggen uit wat aan bod komt in de kennisclip, wanneer je dit als leraar of als team kan inzetten, waarom we dat aanbevelen en tenslotte hoe je dat aanpakt.”

Welke inzichten heeft dit opgeleverd?

Patrick: “Dat je concreet kan maken wat ervoor nodig is om zelfregulerend leren en samen onderzoekend werken in de praktijk kan brengen.”

Kenneth: “Het heeft mij veel handvatten gegeven. Met een paar concrete vragen, stappenplannen of templates voor werkvormen kom je al een heel eind.”

Jeroen: “Het is nogmaals duidelijk geworden hoe belangrijk het is dat je als leraar nieuwsgierig blijft naar wat je leerlingen bezighoudt. Begrijpen ze wat je eigenlijk van ze vraagt? Wat vinden ze moeilijk aan je vak en waar denken ze mee geholpen te zijn? Maar ook, wat vinden ze leuk en interessant?”

Hoe kijken jullie terug op deze samenwerking?

Kenneth: “Geweldig, want het komt niet vaak voor dat je als docent met de experts uit het hoger onderwijs in gesprek kan. Er is zoveel waardevolle literatuur die nooit in de klas terechtkomt. 

Kijkend naar mijn eigen vak: een van de standaardwerken over aardrijkskundeonderwijs stamt nog uit de jaren tachtig. Het lijkt alsof het nog op de typemachine is gemaakt. Dankzij de kennisclips bereikt de actuele theorie eindelijk de praktijk.”

Patrick: “Voor mij als onderzoeker is dit het ideale project. We vertalen complexe theoretische modellen naar concrete en toegankelijke kennisclips. Onze ultieme wens is om onderzoek niet alleen uit te voeren, maar ook daadwerkelijk in de praktijk te brengen.”

Wat is de opbrengst van deze samenwerking?

Jeroen: “We hebben steeds beter inzicht gekregen in hoe je op een systematische manier samen leert zodat het onderwijs kan verbeteren. Via samen onderzoekend werken sta je als lerarenteam aan het roer van je eigen onderwijsverbeteringen. 

Op papier kunnen wij als onderzoekers makkelijk uittekenen hoe dat zou kunnen, maar de praktijk is weerbarstig. We hebben veel verhalen gehoord van docenten: niet alleen over wat ze zouden willen, maar ook waar het misgaat en hoe je het samen onderzoekend werken beter kan inbedden in een onderwijsorganisatie. Daar hebben we veel hele concrete lessen uit kunnen halen.  

Een simpele tip is bijvoorbeeld om bijeenkomsten van ontwerpteams op te nemen in het lesrooster, zodat alle leraren er steeds bij kunnen zijn.”

Kenneth: “Ik heb de kennisclips ook aan mijn leerlingen laten zien. Ze zijn bedoeld voor leraren, maar ik dacht: waarom niet? Dan horen ze het ook eens van iemand anders dan van mij. De clips laten zien waarom onderstrepen of samenvatten in andermans woorden niet altijd werkt. Daarmee heb ik mijn leerlingen overtuigd: met minder tijd en moeite kun je méér leren.”